Γεωγραφία:Η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου

Η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού είναι η μεγαλύτερη στην Ελλάδα και συνολικά το σύμπλεγμα των υγρότοπων απλώνεται σε μια τεράστια έκταση που καταλαμβάνει 220.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Δύο ποταμοί έρχονται και εκβάλλουν εδώ, ο Αχελώος (πατέρας των ρεόντων υδάτων της αρχαιότητας) και ο Εύηνος (ή Φίδαρις). Είναι τέτοια η παροχή νερού του Αχελώου που δικαιολογεί την εκτεταμένη λεκάνη απορροής, ενώ οι προσχώσεις που δημιουργεί (ή σωστότερα δημιουργούσε) από την απόθεση φερτών υλών είναι τόσο σημαντικές ώστε και ο Θουκυδίδης αναφέρεται στην επισφαλή για εχθροπραξίες προσχωσιγενή δράση του! Σήμερα ο ήρεμος υγρός γίγαντας κινείται νωχελικά μέσα σε κανάλια και καταλήγει στη θάλασσα δίχως να εναποθέτει ιζήματα, δίχως να κουβαλά ζωή... παρά τόνους από φυτοφάρμακα! Την ορμή και την ενέργειά του την έχασε στα φράγματα-τεχνητές λίμνες των Κρεμαστών, του Καστρακίου και του Στράτου, ενώ με την επερχόμενη ολοκλήρωση των έργων εκτροπής του ουδείς γνωρίζει ποια θα είναι τα νέα δεδομένα και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο δέλτα και τη λιμνοθάλασσα.

Αν μπορούσε να μετρήσει κανείς αυτό το παράλιο «μέτωπο» της λιμνοθάλασσας θα έβρισκε ότι έχει μήκος πάνω από 50 χιλιόμετρα. Το μεγαλειώδες αποτέλεσμα μπορεί να μη γίνεται αντιληπτό με τα νούμερα, το μάτι όμως καταλαβαίνει και θαυμάζει. Οι άνθρωποι δεν θαμπώθηκαν μονάχα από την ομορφιά του τοπίου, αλλά και από τον πλούτο του. Εκατοντάδες οικογένειες ζουν μέχρι σήμερα από τα πλούσια αλιεύματα. Η αφθονία σε τροφή που προσφέρουν τα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας έλκει τα ψάρια που διαλέγουν να μεγαλώσουν εδώ και όχι στο πέλαγος. Η έξοδός τους από τη λιμνοθάλασσα είναι δύσκολη... και τα περισσότερα παγιδεύονται τεχνηέντως! Πέντε είδη κέφαλου, λαβράκια, τσιπούρες, χέλια και γοβιοί είναι τα βασικά είδη που ψαρεύονται και η «παραγωγή» φτάνει σε χιλιάδες τόνους ετησίως.

Πολύ σημαντικός είναι ετούτος ο υγρότοπος και για τα πουλιά (συγκαταλέγεται ανάμεσα στους 11 διεθνούς σημασίας της Συνθήκης Ραμσάρ). Τα μεταναστευτικά χρησιμοποιούν τη λιμνοθάλασσα για σταθμό ανάπαυσης και ανεφοδιασμού, ενώ στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί πάνω από τα 200 διαφορετικά είδη, εκ των οποίων τα 70 είναι σπάνια ή απειλούμενα. Χαρακτηριστικό είδος ο λεπτόραμφος γλάρος, που είναι και αυστηρά προστατευόμενο. Πάντως για τις φημισμένες αγριόπαπιες της περιοχής οι αριθμοί παρουσιάζουν συνεχή μείωση. Αιτίες τα συνεχή έργα αποστράγγισης και αλυκοποίησης, αλλά και το παράνομο κυνήγι. Δεν είναι τυχαίο που αυτή την περίοδο οι ντουφεκιές των μικρόνοων πέφτουν ασταμάτητα, λες και έχουμε πόλεμο!

Από την πολυδιάστατη λιμνοθάλασσα, που μόνο ελάχιστα απ'αυτά που έμαθα μπόρεσα να σας μεταφέρω, επιστρέφω στην πόλη του Μεσολογγίου, με τον ίδιο τρόπο που από την αιώρηση στο κενό πατάς ξανά τα πόδια σου στο έδαφος. Όσο και αν περιφέρεσαι στις χωμάτινες ή ασφάλτινες λωρίδες γης, δεν θα χορτάσεις. Τα σπίτια στην Τουρλίδα, τον παραδοσιακό λιμναίο οικισμό, που χώνουν τα υποστυλώματά τους στη λιμνοθάλασσα, καθρεπτίζουν τον εαυτό τους. Παρά το γεγονός ότι φαίνονται ειδυλλιακά στο μάτι, δεν είναι εύκολο να ζεις εκεί.

Τον πρώτο οικισμό στη θέση της πόλης του Μεσολογγίου τον έχτισαν Δαλματοί πειρατές τον 13ο αιώνα επάνω σε τρεις νησίδες που αργότερα ενοποιήθηκαν. Φυσικά, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικείται από αρχαιοτάτων χρόνων και τα «σημάδια» στον χώρο είναι αναγνωρίσιμα και πολύ σημαντικά. Η πρώτη εκδοχή για το όνομά του προέρχεται από τη συγχώνευση των δαλματικών λέξεων Messo laghi που σημαίνει λιμνοχώρι. Πολλοί ιστορικοί όμως διαφωνούν και θεωρούν ότι είναι σύνθετη λέξη που αναφέρεται στην πόλη η οποία χτίστηκε «εν μέσω λόγγου». Πραγματικά μέσα και γύρω από το Μεσολόγγι υπήρχε (όπως αναφέρουν πολλοί περιηγητές του 18ου-19ου αιώνα) πυκνό δάσος από βελανιδιές, που έφτανε μέχρι τη θάλασσα, και πυκνοί άγριοι ελαιώνες. Σήμερα μην περιμένετε φυσικά να δείτε κανένα δάσος... η καταστροφή άρχισε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και έχει απολύτως ολοκληρωθεί!

Όλοι οι δρόμοι του Μεσολογγίου οδηγούν στο τείχος με τα κανόνια και στον Κήπο των Ηρώων. Στο κέντρου του κήπου, που αποτελεί χώρο ανάπαυσης ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης, δεσπόζει το άγαλμα του φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα, που έφτασε εδώ στα 1824 ενισχύοντας τη φρουρά με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Δυστυχώς, πέθανε τον ίδιο χρόνο. Το χρονικό ενός από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας μας άρχισε να γράφεται στις 15 Απριλίου του 1825. Τότε ξεκίνησε η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή αρχικά και τον Ιμπραήμ στη συνέχεια. Ένας χρόνος συνεχών μαχών... Όσο η λιμνοθάλασσα ήταν ανοιχτή, το Μεσολόγγι άντεχε. Στα νησάκια Βασιλάδι, Ντολμάς και Κλείσοβα τα κανόνια απωθούσαν τον Ιμπραήμ... Κάποτε σίγησαν και το Μεσολόγγι αποκλείστηκε. Αβοήθητοι, καταπονημένοι και πεινασμένοι οι ελεύθεροι πολιορκημένοι επιχείρησαν την Έξοδο στις 10 Απριλίου του 1826, βράδυ του Λαζάρου. Το σχέδιο όμως είχε προδοθεί. Τρεις χιλιάδες σκοτώθηκαν, δύο χιλιάδες που ήσαν άρρωστοι και ανήμποροι τινάχτηκαν στον αέρα μαζί με τις πυριτιδαποθήκες, χίλιοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και ελάχιστοι τυχεροί έφτασαν μέχρι το μοναστήρι του ʼη Συμιού (ʼγιος Συμεών ­ που γίνεται κάθε χρόνο το μεγάλο πανηγύρι με την απίθανη καβαλαρία), για να περάσουν στη συνέχεια τον Αράκυνθο (το βουνό) και να σωθούν. Για τους Μεσολογγίτες ακόμα και σήμερα κάθε ελέυθερος άνθρωπος θεωρείται «δημότης».

Κοιτώντας τα κανόνια και το τείχος αναρωτιέσαι πώς αυτή η χαμηλή «μάντρα» αντιστάθηκε τόσο σθεναρά. Την απάντηση θα την δώσουν οι άνθρωποι με την ψυχή τους και όχι οι πέτρες που βάφτηκαν με το αίμα τους.

Ακολουθώντας τον εσωτερικό δρόμο για το Αιτωλικό (υπάρχει και η επαρχιακή εθνική οδός) το πρώτο πράγμα που αντικρύζεις είναι τα επιβλητικά λευκά «βουνά» από αλάτι. Εδώ βρίσκεται η μεγαλύτερη εν ενεργεία αλυκή της Ελλάδας που παράγει 130.000 τόνους πλυμένου αλατιού, καλύπτοντας το 50% των αναγκών της χώρας μας!